نوجوانی دوره ای بین کودکی و بزرگسالی است که او را با زنجیره ای از موانع تحولی و چالش های عدیده ای روبرو می‌سازد. درابتدا تکالیف طبیعی همچون تحول هویت و دستیابی به استقلال و سازگاری با همسالان وجود دارد. مرحله دوم گذر از کودکی به بزرگسالی است که باتغییرات فیزیولوژیکی در بدن و تحول شناختی مشخص می‌شود. این مرحله زمانی است که فرد نیازمند انجام نقش های اجتماعی در رابطه با همسالان و افرادی از جنس مخالف، انجام تکالیف مدرسه وتصمیم گیریهایی در رابطه با شغل می‌باشد (فرایدنبرگ[1]،1997). از آنجا که تغییرات و وجود تکالیف متفاوت نوجوان رادر معرض استرس عدیده ای قرار می دهد، لزوم واهمیت سازگاری و کنار آمدن با این استرس ها در این دوره نمایان می‌گردد. با توجه به این مقدمه اندکی به راهبردها و مهارتهای کنار آیی می پردازیم. کنار آمدن، متشکل از پاسخهایی (افکار، احساسات واعمالی ) است که فرد در برخورد با موقعیت های مشکل داری که درزندگی روزمره و در شرایط خاص با آنها مواجه می‌شود، بکار می‌گیرد. گاهی اوقات مشکلات حل می شوند و گاه در تلاش فردی برای برخورد با محیط مورد اغماض قرار می‌گیرند (فرایدنبرگ، 1997).
لازاروس[2] (1984) کنار آمدن را شامل کوششهایی به منظور سازگاری و انطباق با شرایط استرس آور در تلاش در جهت کاهش پیامدهای منفی ناشی از منبع استرس می داند.
در زمینه کنار آمدن با استرس[3] ،دو شیوه اصلی کنار آیی وجود دارد. شیوه اول روش متمرکز بر مسئله است یعنی فرد به استرس به عنوان موضوعی حل شدنی و هدف اصلی می‌نگرد و شیوه دوم روش متمرکز بر هیجان است. یعنی فرد مشکل را حل نمی‌کند بل سعی در کاهش پیامدهای هیجانی مشکل دارد. شماری از محققین، افرادی را که بوسیله کاهش دادن یا اجتناب کردن با استرس کنار آمده اند را با افرادی که از راهکارهای بیشتر مقابله ای و یا هوشیارانه نظیر جمع آوری اطلاعات و اقدام به عمل استفاده نموده اند، مقایسه کردند (هولاهان[4] و موس[5]، 1987) . در مجموع تحقیقات نشان می دهد که شیوه مقابله نسبت به اجتناب راهکار موفق تری است. افرادی که مستقیما با مشکل مواجه می‌شوند نه تنها با احتمال بیشتری آن را حل می‌کنند بلکه برای تحت کنترل درآوردن استرس در آینده بهتر آماده می‌شوند. در واقع برخی پژوهشها معتقدند، اجتناب مزمن از مشکلات، افراد را در معرض خطر استرس افزوده و شاید مسائل مرتبط با سلامتی قرار دهد (گین[6]، 1995).
مطالعه رود[7]، لونیسون[8] ، تیلسون[9] و سیلی[10] (1990) نشان داد که کنار آیی مسئله مدار[11] (در جهت حل مسئله) با افسردگی ارتباطی نداشت، اما شیوه ناکار آمد گریز رابطه مثبتی با افسردگی همزمان داشته و نیز با سطوح بالاتر افسردگی در آینده بدنبال رویدادهای پراسترس که در طی دو سال بعد رخ داد، همراه بود (گین، 1995).
تفاوتهای فردی نقش مهمی را در فرایندهای استرس و کنار آمدن بازی می‌کنند یکی از این متغیرها خوش بینی است. خوش بینی[12] رابطه منفی با انکار و فاصله گرفتن از مسئله دارد. خوش‌بینی تمایل به استفاده از کنار آمدن مسئله مدار و پذیرش استرس زندگی به شیوه ای واقعی دارد (کاسیدی[13]، 1999). به عبارت دیگر عامل کلیدی که افرادی که بطو موثری با مشکلات کنار می آیند را نسبت به کسانی که ممکن است چنین نباشند متمایز میکند، سبک اسنادی[14] آنهاست (آبرامسون[15] و همکاران 1978به نقل از کانینگهام[16]، 2001).
اسنادها، نگرش ها ، باورها و ارزیابی‌هایی هستند که مردم برای توصیف حوادثی که برایشان اتفاق می افتد، بکار می برند. سبک اسنادی که برای اولین بار در دهه1970 مطرح شد در حقیقت بر مدل درماندگی آموخته شده[17] افسردگی استوار است. اسناد کردن فرایندی منطقی و نظامدار است که طی آن شخص با ارزیابی دقیق از یکسری اطلاعات ودلایل رفتار دیگران را تفسیر میکند. در بعضی موارد ممکن است اسناد صحیح باشد، اما واقعیت این است که در بسیاری موارد این ارزیابی ها، با سوگیریهایی همراه است.
در موارد عدیده ای، افراد اسنادهای اشتباه غیرواقعی، دررابطه با حوادث زندگی شان درنظر می‌گیرند و این اسنادهای اشتباه به نوبه خود استرس افزوده ومشکلات روانشناختی متعددی را ایجاد نموده و تداوم می بخشند. به عنوان مثال فردی که از پایین بودن عزت نفس رنج می برد، مشکلات و موقعیت های منفی را بطور گسترده ای به دلایل درونی مثل عدم تلاش یاعدم توانایی و حوادث مثبت را به دلایل بیرونی مثل خوش شانسی و ساده بودن تکلیف نسبت میدهد، در حالی که واقعیت چنین نیست. در حقیقت عزت نفس آنها به یک اسناد اشتباه آغشته شده است. بعبارتی عزت نفس آنها پایین است و هیج چیز حتی موفقیت های بزرگ هم نمی‌تواند آنرا بالا ببرد (بارون[18]،1992،به نقل از هیبت الهی, 1373).
معمولا اسنادهای سببی در سه بخش طبقه بندی می شوند:
1-درونی بودن در برابر بیرونی بودن
2- پایداری در برابر ناپایداری
3- کلی بودن در مقابل خاص بودن
برخی مطالعات نشان داده که افراده افسرده در مقایسه با افرادعادی بیشتر از اسنادهای کلی، پایدار و درونی برای رویدادهای منفی و از اسنادهای خاص، ناپایدار و بیرونی برای رویدادهای مثبت زندگی شان استفاده می‌کنند. (ریکلمن[19] و هافمن[20]،1995).
مدل درماندگی آموخته شده اصلاح شده، چنین می پندارد که اینگونه افراد برای رویدادهای بد، عادت به پاسخ دادن با اسنادهای درونی ، ثابت و فراگیر و برای رویدادهای خوب، اسنادهای بیرونی، موقتی و خاص آن رویداد را دارند.
از بعد نظری بنظر می رسد که اسناد علی مقدم برانتخاب راهکارهای کنار آیی است. در این صورت انتظار می رود تغییر سبک اسنادی باید تغییراتی در شیوة کنار آمدن اثر بگذارد (کانینگهام و همکاران 2002).
بر طبق مدل شی یر[21] و کارور[22] خوش بینی و بدبینی بعنوان انتظار پیامدهای تعمیم یافته مثبت و منفی تعریف می شوند و باور دارند که این دو تعیین کننده های مهم سازگاری اند (شی‌یروکارور، 1985). به عبارتی خوش بینی با پیامدهای روانشناختی مثبت تر و در مقابل بدبینی با پیامدهای روانشناختی منفی تر رابطه دارد.
در رابطه با سبک های کنار آیی نیز شواهد متقاعد کنندهای وجود دارد که نشان میدهد سبک های کنار آیی پیش بینی کننده های مهم روانی هستند. مطالعات روی نوجوانان بطور ثابتی به این نتیجه رسیده که حتی در موقعیت های غیر قابل تغییر ، افسردگی با سبک کنارآیی سازنده یا مسئله مدار رابطه ای معکوس و با سبک کنار آیی اجتنابی یا غیر سازنده رابطه مثبتی دارد (گلای شاو[23] و همکاران 1989، اباتا[24] وموس، 1991، سیفگ و کرنک[25]، 1993، گارمزی[26]، 1993، گانینگهام و واکر[27]، 1999 به نقل از کانینگهام 2002). آنها پیشنهاد کردند که مداخلات پیشگیرانه آینده باید با تمرکز بیشتر بر کاهش راهکارهای کنارایی غیر انطباقی در مقایسه با هدف معمول تر افزایش کنار آیی مسئله مدار باشد.
فهرست مطالب
فصل اول ۱
مقدمه ۲
۱-۱- بیان مساله ۳
۱-۲- ضرورت و اهمیت تحقیق ۸
۱-۳- اهداف تحقیق ۱۲
۱-۴- فرضیه های پژوهش ۱۳
۱-۵- متغیرهای پژوهش ۱۳
تعریف اصطلاحات ۱۴
۱-۶- تعاریف نظری‌و عملیاتی متغیرها ۱۴
۱-۶-۱- مهارتهای مدیریت بر استرس ۱۴
تعریف عملیاتی ۱۵
۱-۶-۲- سبک کنارآیی اجتنابی ۱۶
تعریف عملیاتی ۱۶
۱-۶-۳- سبک اسناد منفی ۱۷
تعریف عملیاتی ۱۷
۱-۶-۴- سلامت روانی ۱۷
تعریف عملیاتی ۱۸
۱-۶-۵- دانش آموز ۱۸
۱-۶-۶- پایه تحصیلی ۱۸
۱-۶-۷- جنسیت ۱۸
خلاصه ۱۹
فصل دوم ۲۰
مقدمه ۲۱
۲-۱- استرس یا فشارروانی ۲۱
۲-۲- تعریف استرس ۲۲
۲-۳- مدلهای استرس ۲۳
۲-۳-۱- مدل محرک ۲۳
۲-۳-۲- مدل پاسخ ۲۴
۲-۳-۳- مدل تعاملی ۲۹
۲-۴- ارزیابی های شناختی ۳۰
۲-۵- استرس زاهای بالقوه ۳۲
۲-۵-۱- فجایع ( وقایع آسیب زا ) ۳۲
۲-۵-۲- تاثیر وقایع مهم زندگی ۳۳
۲-۵-۳-گرفتاریهای روزانه ۳۴
۲-۶- استرس نوجوانی ۳۷
۲-۶-۱- تأثیر محیط ۴۰
۲-۶-۲- نشانه های استرس در نوجوانی ۴۳
جدول ۲-۱: نشانه های استرس نوجوانی به نقل از فرایدنبرگ ۱۹۹۷ ۴۶
۲-۷- تعریف کنار آمدن ۴۷
۲-۷-۱-کنارآمدن از دیدگاههای مختلف ۴۸
۲-۷-۲- نظریه لازاروس درباره کنارآمدن ۴۹
۲-۷-۳- شیوه های مختلف کنار آیی ۵۱
۲-۷-۴- مقیاس هایی از سیاهه شیوه های کنار آیی ۵۱
۲-۸- عوامل موثر بر استرس و کنارآیی ۵۵
۲-۸-۱- حمایت اجتماعی ۵۵
۲-۸-۲- تفاوتهای فردی ۵۹
۲-۸-۲-۱- شخصیت نوع A 60
۲-۸-۲-۲- اضطراب و روان رنجورخویی ۶۱
۲-۸-۲-۳- سخت رویی ۶۳
۲-۸-۲-۴- خوش بینی در مقابل بدبینی ۶۵
۲-۸-۳- عزت نفس ۶۶
۲-۹- سبک اسناد ۶۸
۲-۹-۱- سبک اسناد خوش بین/ بدبین ۷۱
۲-۹-۲- سبک اسناد و رابطه آن با سلامت و سبک های کنارآیی ۷۲
۲-۱۰- سلامت روان و ابعاد آن ۷۷
۲-۱۰-۱- مفهوم سلامت روان ۸۲
جدول ۲-۲: مفهوم سازی وعملیاتی ابعاد سلامت و روانشناختی و اجتماعی ۸۵
۲-۱۰-۲- بیماری روانی و سلامت روان : مدلت حالت کامل ۸۷
نمودار ۲-۱: بیماری روانی و سلامت روان؛ مدل حالت کامل (همان منبع، ص ۵۰) ۸۸
۲-۱۱- آموزش مهارتهای مدیریت بر استرس ۹۰
۲-۱۱-۱- مقدمه ای بر استرس و کنارآیی ۹۱
۲-۱۱-۲- راهکارهای ذهنی و عقلانی جهت کنارآیی با استرس ۹۴
۲-۱۱-۳- روشهای فیزیکی کنار آمدن با استرس ۹۸
۲-۱۱-۴- مهارتهای مطالعه، آمادگی برای امتحان و مدیریت بر زمان ۱۰۰
۲-۱۱-۵- مهارتهای ارتباطی و میان فردی ۱۰۲
۲-۱۱-۶- تقویت اعتماد به نفس،عزت نفس ومقابله با افسردگی و نگرانی ۱۰۴
۲-۱۱-۶-۱- آموزش مجدد سبک اسناد در افسردگی ۱۰۷
۲-۱۲- مروری بر پژوهشهای پیشین ۱۰۹
تحقیقات انجام شده در ایران ۱۰۹
رابطه سبک های اسناد و شیوه کنار آیی با استرس ۱۱۰
بررسی ها در زمینه شیوه های کنار آیی با استرس ۱۱۲
مروری بر پژوهشهای انجام شده در خارج ۱۱۴
ب) تحقیقات پیرامون راهکارهای کنارآیی: ۱۱۷
خلاصه ۱۲۱
ه – در پایان یافته های پژوهشی درایران و خارج آورده شد. ۱۲۱
فصل سوم ۱۲۲
مقدمه ۱۲۳
۳-۱- جامعه آماری ۱۲۳
۳-۲- نمونه پژوهش ۱۲۳
۳-۳- شیوه نمونه‌گیری ۱۲۳
۳-۴- ابزارهای اندازه‌گیری ۱۲۴
۳-۴-۱- مقیاس کنارآیی نوجوانان ۱۲۵
سبک اول یا حل مشکل کنارآیی بارور ۱۳۰
سبک دوم، مراجعه به دیگران ۱۳۰
سبک سوم، کنار آمدن نابارور (اجتنابی) ۱۳۱
جدول ۳-۱: راهنمای نمره گذاری مقیاس کنارآیی نوجوانان ۱۳۱
نحوه نمره گذاری ۱۳۲
اعتبار و پایایی مقیاس کنارآیی نوجوانان ۱۳۴
۳-۴-۲- مقیاس – R90-SCL 136
توصیف ابعاد ۹ گانه آزمون R – ۹۰ – SCL 139
داشتن این عقیده که بخاطر گناهانی که انجام داده اید باید مجازات شوید ۱۴۷
داشتن این عقیده که عیب و نقص مهم و جدی در بدن شما وجود دارد ۱۴۷
الف- شاخص ضریب ناراحتی (PSDI) 148
ب – علامت شناسی کلی علائم مرضی ( GSI) 149
ج – جمع علائم مرضی (PST) 149
نمره گذاری آزمون – R90-SCL 149
پایایی آزمون – R90-SCL 150
اعتبار آزمون – R90-SCL 151
۳-۴-۳- پرسشنامه اسنادی در کودکان ونوجوانان ۱۵۳
روایی و اعتبار پرسشنامه ۱۵۵
جدول ۳-۲: نمرات پرسشنامه سبک اسنادی کودکان و پرسشنامه افسردگی(۰۰۱/۰) R ** و ۰۵/۰ < P، پایایی و ثبات پرسشنامه CASQ را درمطالعه پیترسون و سلیگمن (۱۹۸۴) نشان میدهد. ۱۵۵
جدول ۳-۳: پایایی نمرات پرسشنامه سبک اسنادی در کودکان بوسیله KR20 (هیبت الهی،۱۳۷۳) ۱۵۷
جدول۳-۴: کلید نمره گذاری پرسشنامه سبک اسناد کودکان (CASQ) (فرم ۳۶ سئوالی) موقعیتهای مثبت (Cp) 158
موقعیت های منفی (CN ) 158
مقیاس درونی بودن ۱۵۸
۳-۵- روش اجرای پژوهش ۱۵۹
۳-۶- طرح تحقیق ۱۶۰
۳-۷- روشهای آماری در تحلیل داده ها ۱۶۱
خلاصه ۱۶۳
فصل چهارم ۱۶۴
۴-۱- داده های توصیفی پژوهش ۱۶۵
گروه ۱۶۵
جدول ۴-۱: شاخص های توصیفی متغییر کسب کنار ایی اجتنابی گروه‌های آزمایش و گواه در مرحله پیش آزمون ۱۶۷
انحراف معیار ۱۶۷
نمودار ۴-۱: مقایسه میانگین زیر مقیاسهای سبک کنارآیی اجتنابی در دو گروه آزمایش و گواه در مرحله پیش آزمونجدول ۴-۲: شاخص های توصیفی متغیر سبک کنارآیی اجتنابی گروه‌های آزمایش وگواه در مرحله پس آزمون ۱۶۹
جدول ۴-۲: شاخص های توصیفی متغیر سبک کنارآیی اجتنابی گروه‌های آزمایش وگواه در مرحله پس آزمون ۱۷۰
انحراف معیار ۱۷۰
آزمایش ۱۷۰
نمودار ۴-۲: مقایسه میانگین زیر مقیاسهای سبک کنارآیی اجتنابی در دو گروه آزمایش و گواه در مرحله پس آزمونجدول ۴-۳: شاخص های توصیفی متغیر سبک اسناد منفی و زیر مقیاسهای آن در مرحله پیش آزمون ۱۷۲
جدول ۴-۳: شاخص های توصیفی متغیر سبک اسناد منفی و زیر مقیاسهای آن در مرحله پیش آزمون ۱۷۳
نمودار ۴-۳: مقایسه میانگین سبک اسناد منفی و زیر مقیاسهای آن در دو گروه آزمایش و گواه در مرحله پیش آزمونجدول ۴-۴: شاخص های توصیفی متغیر سبک اسناد منفی و زیر مقیاس ها آن در مرحله آزمون ۱۷۴
جدول ۴-۴: شاخص های توصیفی متغیر سبک اسناد منفی و زیر مقیاس ها آن در مرحله آزمون ۱۷۵
نمودار ۴-۴: مقایسه میانگین سبک اسناد منفی و ابعاد آن در دو گروه آزمایش و گواه در مرحله پس آزمونجدول ۴-۵: شاخص‌های توصیفی متغیر سلامت روان و ابعاد آن در مرحله پیش آزمون ۱۷۶
جدول ۴-۵: شاخص‌های توصیفی متغیر سلامت روان و ابعاد آن در مرحله پیش آزمون ۱۷۷
انحراف معیار ۱۷۷
آزمایش ۱۷۷
نمودار ۴-۵: مقایسه میانگین زیر مقیاسهای فهرست ۹۰ نشانه مرضی در دو گروه آزمایش و گواه در مرحله پیش آزمونجدول ۴-۶- شاخص های توصیفی متغیر سلامت روان و ابعاد آن درمرحله پس آزمون ۱۷۹
جدول ۴-۶- شاخص های توصیفی متغیر سلامت روان و ابعاد آن درمرحله پس آزمون ۱۸۰
انحراف معیار ۱۸۰
آزمایش ۱۸۰
نمودار ۴-۶: مقایسه میانگین زیر مقیاسهای فهرست ۹۰ نشانه مرضی در دو گروه آزمایش و گواه در مرحله پس آزمون ۱۸۲
نمودار ۴-۷: مقایسه میانگین متغیر سلامت روان در دو گروه آزمایش و گواه در مراحل پیش آزمون و پس آزمون ۱۸۳
۴-۲- آزمون فرضیه های پژوهش ۱۸۴
جدول ۴-۷: آزمون معناداری تفاوت میانگین‌ها در سبک کنارآیی اجتنابی در دوگروه آزمایش و گواه ۱۸۵
جدول ۴-۸: آزمون معناداری تفاوت میانگین های دو گروه (آزمایش وگواه) در زیرمقیاس‌های سبک کنارآیی اجتنابی ۱۸۵
جدول ۴-۹: آزمون معناداری میانگین های دو گروه آزمایش و گواه در کسب اسناد منفی ۱۸۸
جدول ۴-۱۰: آزمون معناداری میانگین های دو گروه آزمایش – گواه در زیر مقیاسهای سبک اسناد منفی ۱۸۸
جدول ۴-۱۱: آزمون معناداری تفاوت میانگین های دو گروه آزمایش و گواه در متغیر سلامت روان ۱۸۹
از آنچه که از جدول ۴-۱۱ بر می آید می توان ملاحظه کرد، در متغیر سلامت روان، چون t مشاهده شده ۵۷/۳=مt در درجه آزادی ۶۸=df (در سطح معنی داری ۰۱/۰P<) معنادار است پس می توان نتیجه گرفت فرض صفر رد می شود و فرض محقق پذیرفته می شود. ۱۹۰
جدول ۴-۱۲: آزمون معناداری تفاوت میانگین های دو گروه آزمایش و گواه در زیر ابعاد فهرست ۹۰ نشانه مرضی ۱۹۱
خلاصه فصل چهارم ۱۹۴
فصل پنجم ۱۹۵
مقدمه ۱۹۶
۵-۱- خلاصه و نتیجه گیری ۱۹۶
۵-۲- بحث و جمع بندی (بحث دریافته ها) ۲۰۴
۵-۳- محدودیت های پژوهش ۲۰۹
۵-۴- پیشنهادات ۲۱۱
پیشنهادات بکار بسته: ۲۱۱
پیشنهادهایی جهت پژوهشهای بعدی: ۲۱۲
فهرست منابع فارسی ۲۱۳
برگه تکلیف خانگی: آگاهی از استرس روزانه ۲۲۱
فرم خودکنترلی هیجانی ( منطقی) ۲۲۳
روش حل مشکل ۲۲۵
راهنمایی ۱: ۲۲۷
راهنمایی ۲: ۲۲۸
ناخشنوی و افسردگی ۲۲۹
مقابله با نگرانی واضطراب ۲۳۴
۱- اثرات نگرانی برتفکر ۲۳۴
۲- تاثیر نگرانی براحساسات ۲۳۵
۳- تاثیر نگرانی بررفتار ۲۳۵
۴- تاثیر نگرانی بر بدن ۲۳۵
حل نگرانی ۲۳۶
مروری بر دوره شیوه های کنار آمدن با استرس ۲۳۸
آموزش تنفس و انبساط ۲۴۱
تنفس شکمی: ۲۴۱
تمرین ۱: ببینید چگونه نفس می کشید: ۲۴۱
تمرین ۲: تغییر تنفس از سینه فوقانی به شکمی ۲۴۲
تمرین ۳: تن آرامی پیشرفته (پیشرونده) ۲۴۲
